نحوه صحیح مرور مطالب خوانده شده؛ بهترین ابزارها برای مرور کردن مطالب

موفق‌ترین دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور کسانی هستند که مرورهای منظمی در برنامه‌شان دارند؛ زیرا ساختار حافظه ما طوری است که بعد از سپری شدن مدت زمان کوتاهی از مطالعه یک مطلب، فرآیند فراموشی آن آغاز می‌شود و پس از چند روز متوجه می‌شوید که اکثر مطالبی که خوانده بودید و برای آن زمان صرف کرده بودید فراموش شده و زحمات شما به هدر رفته است! قطعا این اتفاقی است که هیچ کس نمی‌خواهد آن را تجربه کند.

اما اصلا نگران نباشید چون قصد داریم در این مقاله راه‌هایی را به شما نشان دهیم که به کمک آنها تا جایی که می‌توانید مطالب را در ذهنتان نگه دارید و روند فراموشی آنها را به تاخیر بی‌اندازید؛ در واقع قصد داریم در مورد نحوه صحیح مرور کردن با شما صحبت کنیم. یکی از ابزارهای مهمی که فرآیند مرور کردن را برایتان آسان می‌کند، جعبه لایتنر است که لازم است روش استفاده کردن از آن را یاد بگیرید.

منحنی یادگیری ابینگهاوس و فراموشی مطالب

آقای هرمان ابینگهاوس یک روانشناس آلمانی بود که تحقیقات زیادی در مورد حافظه انسان و روند فراموشی مطالب انجام داد، نکته جالب این است که او اکثر آزمایشات را روی خودش انجام می‌داد. بعد از سال‌ها تحقیق متوجه شد که بعد از یادگیری یک مطلب، حتی اگر یادگیری عالی در زمان مطالعه داشته باشید، درست بعد از سپری شدن 20  دقیقه، روند فراموشی آغاز می‌شود. در واقع 20 دقیقه پس از یادگیری مطالب، شما فقط 60 درصد آنها را به یاد خواهید آورد و این مقدار بعد از گذشتن یک روز یا 24 ساعت، تا 30 درصد افت می‌کند.

ابینگهاوس مرور کردن را به عنوان اصلی‌ترین سلاح در مقابل فراموشی معرفی کرد و بر همین اساس منحنی ابینگهاوس را طراحی کرد. همچنین او معتقد بود که هر گاه کلمه‌ای را در ذهنمان به شی یا حتی احساس خاصی ربط دهیم یا برای آن کد گذاری انجام دهیم، بهتر در حافظه ما می‌ماند.

اگر می‌خواهید طبق منحنی ابینگهاوس مرور کنید، لازم است چند مرحله را طی کنید؛ یعنی بعد از مطالعه اولیه و یادگیری مطالب، 20 دقیقه بعد، یک روز بعد، یک هفته بعد، ده روز بعد و یک ماه بعد مرور داشته باشید.

مرور مطالب به کمک آزمون دادن

یکی از بهترین روش‌ها برای مرور مطالب درسی، آزمون دادن است. اکثر دانش‌آموزان از اهمیت مرور مطالب آگاه هستند و دوست دارند درس‌هایشان را مرور کنند؛ اما روش خوبی برای مرور کردن سراغ ندارند و در این مورد دچار سردرگمی می‌شوند. فرض کنید شما قصد دارید پس از چند روز یک فصل از کتاب زیست شناسی‌تان را مرور کنید و اگر بدون مقدمه مرور را آغاز کنید، تصور درستی از این موضوع ندارید که کدام قسمت‌ها را بیشتر فراموش کرده‌اید.

پس توصیه می‌کنیم که قبل از اینکه مرور یک درس را شروع کنید، از آن قسمت یک آزمون از خودتان بگیرید؛ یعنی از آن مبحث چند سوال انتخاب کرده و در زمان خاصی به آنها پاسخ دهید؛ سپس آزمون‌تان را به دقت تحلیل کنید و در ادامه خودتان متوجه می‌شوید که کدام بخش‌ها را بیشتر فراموش کرده‌اید و کدام قسمت‌ها نیاز به مرور بیشتری دارند. به این ترتیب هنگام مطالعه آن مبحث ناخودآگاه اکثر تمرکزتان را روی مطالبی می‌گذارید که آنها را فراموش کرده بودید.

بهترین ابزارها برای مرور کردن مطالب

اگر می‌خواهید از انجام کاری بهترین نتیجه را بگیرید، لازم است از ابزارها و روش‌های مناسبی برای انجام دادن آن کار استفاده کنید، ابزارها و روش‌های لازم برای مرور مطالب بسیار ساده و در دسترس هستند. برخی از این ابزارهای عبارتند از هایلایت کردن، حاشیه نویسی، تست‌های علامت‌دار، خلاصه نویسی، ضبط کردن صدا و فلش کارت و جعبه لایتنر؛ در ادامه در مورد این ابزارها بیشتر توضیح می‌دهیم.

هایلایت کردن: منظور ما از هایلایت کردن، مشخص کردن نکات مهم به کمک یک ماژیک است، نه خط خطی کردن همه کتابتان! به یاد داشته باشید که اولا برای هایلایت کردن فقط از دو یا نهایتا سه رنگ ماژیک استفاده کنید و هر رنگ باید مخصوص کاری باشد، دوما از همان دور اول مطالعه یک مبحث، چیزی را هایلایت نکنید زیرا در ابتدای مطالعه، همه نکات به نظر شما مهم هستند.

• حاشیه نویسی: حتما متوجه پیوستگی مطالب مختلف در کتاب‌هایتان شده‌اید، بهترین راه یادگیری این مطالب این است که همه آنها را در کنار هم جمع‌آوری کنید. به علاوه گاهی نکاتی را در درسنامه کتاب تست یا جزوه معلم مطالعه می‌کنید که به فهم بهتر مطالب کتاب کمک می‌کنند. توصیه می‌کنیم که چنین مطالبی را در حاشیه کتاب یا منبع اصلی‌تان یادداشت کنید؛ البته حواستان باشد که منبع‌تان را بیش از حد شلوغ و کثیف نکنید؛ زیرا در این صورت هیچ رغبتی برای مطالعه چنین منبعی نخواهید داشت.
• خلاصه نویسی: اکثر معلم‌ها و مشاوران کنکور، دانش‌‌آموزان را برای خلاصه نویسی تشویق می‌کنند. حجم مطالب درسی شما بسیار زیاد است و طبیعتا در چند ساعت یا چند روز باقی مانده تا برگزاری یک امتحان، نمی‌توانید همه مطالب را مطالعه کنید. لازم است نکات مهم و اصلی هر مبحث را یادداشت کنید، برای این کار می‌توانید از روش‌های مختلفی مانند رسم نمودار و جدول کمک بگیرید. توصیه می‌کنیم که بلافاصله بعد از یادگیری اولیه مطالب از آنها خلاصه نویسی نکنید؛ بلکه خلاصه نویسی را بعد از یک یا دو دور مطالعه انجام دهید.
• ضبط کردن صدا: بعد از مطالعه و یادگیری کامل یک مبحث، می‌توانید نکات و سرتیترهای مهم آن را یادداشت کنید و سپس از روی یادداشت‌های خود با صدای بلند بخوانید و هر کجا که لازم بود می‌توانید مطالب را برای خودتان توضیح دهید و همه این فرآیندها را ضبط کنید. شب قبل از امتحان، در مترو، اتوبوس و در هر شرایطی می‌توانید صدای ضبط شده خود را گوش کنید و به سرعت مباحث مهم را مرور کنید.
• تست‌های علامت‌دار شده: یکی از مراحل مهم مطالعه، حل کردن تست‌های آموزشی است؛ یعنی لازم است بلافاصله بعد مطالعه و یادگیری یک مبحث، برای آن تعدادی تست آموزشی کار کنید. اگر در حین حل تست‌های آموزشی، به سوالی برخورد کردید که نکته خاصی دارد یا بنظرتان آن سوال جالب بود، یا سوالی را غلط حل کردید، بهتر است این تست‌ها را علامت‌دار کنید. همین تست‌های علامت‌دار از جمله بهترین و مهم‌ترین ابزارها برای مرور مطالب هستند.

آشنایی با فلش کارت و جعبه لایتنر

فلش کارت و جعبه لایتنر دو ابزار مهم برای مرور مطالب هستند که می‌توانید آنها را به صورت آماده خریداری کنید یا به کمک برخی لوازم دم دستی و در منزل آنها را بسازید. برای حفظ کردن لغات، نکات کوتاه، فرمول‌ها و روابط ریاضی و فیزیک و انتقال این مطالب به حافظه بلند مدت، می‌توانید از فلش کارت و جعبه لایتنر استفاده کنید.

جعبه لایتنر از پنج خانه با  ظرفیت مشخص تشکیل ‌شده است، در خانه اول فقط می‌توانید یک ردیف برگه، در خانه دوم دو ردیف، در خانه سوم چهار ردیف، در خانه چهارم هشت ردیف و در خانه پنجم 15 ردیف کارت قرار دهید.

نحوه کار با جعبه لایتنر به این صورت است که ابتدا نکات مورد نظرتان را به صورت پرسش و پاسخ یا لغت و معنی آن در دو طرف هر کارت‌ یادداشت ‌کنید و آنها را مطالعه کنید. روز اول یک کارت را بردارید و سعی کنید مطلب مورد نظر را به یاد آورید، اگر موفق به این کار شدید کارت را در خانه دوم قرار دهید، در غیر این صورت باید مطلب کارت را مرور کرده و آن را در همان خانه اول نگه دارید. هر کارتی از خانه دوم را بتوانید به یاد آورید، باید آن را به خانه بعدی منتقل کنید اما اگر آن را فراموش کرده باشید، باید آن کارت را مرور کرده و در خانه اول قرار دهید. بعد از چهار روز کارت‌های خانه سوم را بررسی کنید و اگر مطلب کارتی را بلد نبودید، آن را مرور کرده و به خانه اول بازگردانید. همین کار را به ترتیب بعد از هشت روز برای خانه چهارم و بعد از 15 روز برای خانه پنجم انجام دهید.

از فلش کارت‌های آماده می‌توانید به عنوان کارت جعبه لایتنر استفاده کنید یا خودتان به کمک مقواهای نازک برای جعبه لایتنر کارت درست کنید.

تدریس کردن، یکی از راه‌های عالی برای مرور کردن

تحقیقات نشان می‌دهد که اگر بعد از یادگیری یک مطلب، آن را برای شخص دیگری توضیح دهید یا به عبارتی آن را به دیگران تدریس کنید، آن مطلب به حافظه بلند مدت شما منتقل می‌شود. به علاوه هنگام تدریس کردن بخش‌هایی که به خوبی یاد نگرفته‌اید را شناسایی می‌کنید و سوالاتی که افراد در حین تدریس از شما می‌پرسند، منجر به درک بیشتر زوایای مختلف آن مبحث می‌شود. یکی دیگر از مزایای تدریس کردن به سایر افراد، افزایش اعتماد به نفس و علاقه مند شدن شما به موضوع مورد نظر است که همین موارد هم روند فراموشی مطالب را به تعویق می‌اندازند. پس دفعه بعدی اگر حفظ کردن و به خاطر سپردن یک مبحث برای شما دشوار بود، فقط کافی است این ر وش را امتحان کرده و آن مطالب را برای دوستی توضیح دهید.

معرفی روش مرور بالارد

یکی از افرادی که روی موضوع حافظه انسان و مرور مطالب تحقیقات زیادی انجام داد، دانشمندی انگلیسی به نام بالارد است. بالارد اعتقاد داشت که بعد از مطالعه یک مطلب، تا مدت‌ها ذهن شما درگیر آن مبحث است حتی اگر خودتان هم متوجه این موضوع نباشید. از آنجایی که ذهن انسان قدرت زیادی دارد، ضمیر ناخودآگاه شما تا زمان زیادی آن مطلب را تجزیه و تحلیل می‌کند.

روش مرور بالارد به این صورت است که ابتدا باید به مدت یک ساعت مطلبی را به دقت مطالعه کنید، سپس 15 دقیقه به خودتان استراحت مطلق دهید (یعنی حتی با گوشی کار نکنید یا آهنگ گوش ندهید)، بعد از آن 15 دقیقه به سراغ همان مطالب بروید و خیلی سریع و در حد 20 دقیقه آنها را مرور کنید. با انجام همین کار ساده مطالب به حافظه بلند مدت شما منتقل می‌شوند. در روش مرور بالارد از تصویرسازی ذهنی استفاده می‌شود و این تصویر سازی باعث تثبیت مطالب در ذهن ما می‌شود.

سخن آخر

حتی اگر مطلبی را بسیار عالی هم مطالعه کنید، بعد از گذشتن 24 ساعت بخش زیادی از آن مبحث را فراموش خواهید کرد و تمام زحمات شما بر باد می‌رود؛ برای جلوگیری از این اتفاق، بهترین روش مرور کردن است. در این مقاله روند فراموشی مطالب را به کمک منحنی ابینگهاوس بررسی کردیم و روش‌ها و ابزارهای مرور کردن را به شما معرفی کردیم؛ روش‌ها و ابزارهایی مانند خلاصه نویسی، هایلایت کردن، حاشیه نویسی، استفاده از جعبه لایتنر و فلش کارت، تدریس مطالب به سایر افراد، روش مرور بالارد و… از جمله بهترین ابزار برای مرور مطالب است.